ارزیابی و رتبه‌بندی مناطق آزاد و ویژه هوشمند در جهان بر اساس استانداردها و شاخص‌های مختلف و توسط نهاد و سازمان‌های گوناگونی انجام می‌شود. ازآنجایی‌که هر یک از انواع نهادها هدف متفاوتی را در ارزیابی دنبال می‌کنند و روش ارزیابی آنها متفاوت است، اغلب به نتایج متفاوتی منجر می‌شود و ازاین‌رو وجود وحدت رویه در رتبه‌بندی یکی از نیازهای اساسی در فرایند ارزیابی شناخته می‌شود. 

در این راستا، شاخص‌های ارزیابی Izdihar که توسط سازمان جهانی مناطق آزاد برنامه‌ریزی شده است و یا برنامه اتحاد شهرهای پایدار هوشمند (U4SSC) ذیل اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU)، مجموعه‌ای از شاخص‌های عملکرد کلیدی (KPIs) را برای مناطق آزاد و ویژه هوشمند ایجاد کرده است تا معیارهایی را برای ارزیابی مشارکت در ایجاد هوشمندانه‌تر و پایدارتر مناطق آزاد و ویژه برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار فراهم کند. 

ازآنجایی‌که این شاخص‌ها مهم‌ترین و معتبرترین شاخص‌های رتبه‌بندی مناطق آزاد و ویژه هوشمند در سطح بین‌المللی شناخته می‌شوند، پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری و نکسل نیز به‌منظور رتبه‌بندی مناطق آزاد و ویژه ایرانی بر اساس معیارها و ملاک‌های بین‌المللی اقدام به ارزیابی و رتبه‌بندی مناطق آزاد و و یژه ایران نموده است تا ضمن رتبه‌بندی این مناطق، زمینه و بستر ارزیابی و قرارگیری مناطق آزاد و ویژه در رتبه‌بندی معتبر سازمان جهانی مناطق آزاد (World FZO) را فراهم نماید. 

رتبه‌بندی مناطق آزاد و ویژه هوشمند ایران در قالب مراحل و گام‌های اجرایی زیر برداشته شده است.